Tayland Kralı hayatını kaybetti

1946’dan bu yana Tayland Kralı olan Bhumibol Adulyadej, 88 yaşında hayatını kaybetti.

Dünyanın en uzun süredir hüküm süren kralı olan Adulyadej, hafta başında hastaneye kaldırılmıştı. Kraliyet Sarayı’ndan yapılan açıklamada, “Majesteleri Siriraj Hastanesi’nde huzur içerisinde hayata gözlerini yumdu” dendi. Saray’dan gelen açıklamada Kral Adulyadej’in ölüm nedeni ise belirtilmiyor.

BBC Türkçe’nin haberine göre, Tayland’da tahta, 63 yaşındaki Veliaht Prens Maha Vajiralongkorn’un geçmesi bekleniyor.

Bhumibol Adulyadej 1927’de ABD’nin Massachusetts eyaletinde doğmuştu. Babası Prens Mahidol Adulyadej o yıllarda Harvard Üniversitesi’nde eğitin görüyordu. Aile daha sonra Tayland’a dönmüş ve Bhumibol Adulyadej henüz iki yaşındayken babasını kaybetmişti.
Kültür-sanat sevgisi
Babasının ölümünün ardından, Adulyadej’in annesi İsviçre’ye yerleşti. O dönemlerde veliaht prens olan Adulyadej eğitimini de bu ülkede aldı. Gençliğinde müzik ve fotoğrafa büyük bir sevgi beslemeye başladı. Saksafon virtiözü oldu ve kendi bestelerini yaptı. Ayrıca resim ve edebiyatla da ilgiliydi.

Tayland’da mutlakiyet rejiminin 1932’de yerini demokrasiye bırakmasının ardından kraliyet ailesinin rolü de sembolik hale gelmişti. Kral olan amcası Prajadhipok 1935’te kaçırıldığında Kraliyet itibarı hiç olmadığı kadar zedelenmişti. Tahta Bhumibol’ün kardeşi Ananda geçti. Sadece 9 yaşındaydı.

1946 yılına gelindiğinde Kral Ananda, hâlâ aydınlatılamayan bir olayda ölüyordu. Resmi açıklama, kralın bir silahın yanlışlıkla ateşlenmesi sonucu hayatını kaybettiği belirtiliyordu. Kardeşinin ölümünün ardından Bhumibol, bundan tam 70 yıl önce 18 yaşındayken Tayland Kralı oldu.

Hüküm sürdüğü ilk yıllarda tahtı vekillerine bırakarak İsviçre’deki eğitimine devam etti. Bir Paris ziyareti sırasındaysa Tayland’ın Paris büyükelçisinin kızı, müstakbel eşi Sirikit ile tanışacaktı. Bhumibol 1950’de Bangkok’ta resmen tahta oturdu ve bir hafta sonra da Sirikit ile evlendi.
Art arda gelen askeri darbeler
Bhumibol’un tahttaki ilk yedi yılında ülke askeri cunta yönetimindeydi. Kral ise sembolik bir görevdi.

1957’de General Sarit Dhanarajata yönetime el koymuştu. Kral, General Sarit’i ‘başkentin askeri koruyucusu’ ilan etmişti. Sarit diktatörlüğü döneminde, Kral Bhumibol, monarşiyi yeniden tanımlamaya başladı. Ülkenin farklı bölgelerini sık sık ziyaret etti, pekçok altyapı projesine de ismini verdi.

General Sarit ise, Kral’a emekleyerek yaklaşma geleneğini geri getirdi.

1973 yılına gelindiğinde Kral Bhumibol, siyasette belirleyici bir rol üstleniyordu. Askerler demokrasi yanlısı göstericilerin üzerine ateş açmıştı. Göstericilere saraya sığınma izni verildi. Bu hamle, dönemin başbakanı olan General Thanom Kittikachorn’un iktidarı için sonun başlangıcı oldu. Ancak bu olaydan üç yıl sonra Kral, solcu öğrencilerin sokak ortasında linç edilmesine göz yumuyordu. Vietnam savaşının ardından Tayland’da komünizm endişeleri giderek artıyordu.

Bhumibol’un hüküm sürdüğü yıllarda çok kez hükümeti devirme girişimi olmuştu. 1981’de Kral, hükümeti devirmeye gelen silahlı askerlerin karşısına dikildi. Her ne kadar darbeci aslerler bir süre başkent Bangkok’u kontrol altına almayı başarsa da, Kral’a bağlı askerler devreye girince darbe başarısız olmuştu. Ancak Kral Bhumibol’un darbe girişimlerinde hükümetten yana tavır koyması bazı Taylandlıların Kral’ın tarafsızlığını sorgulamasına yol açtı.

1992’de eski bir darbe lideri olan General Suchinda Kraprayoon’un seçimlere katılma çabasını protesto edenlere ateş açılmasının ardından da Kral Bhumibol sahnedeydi. Kral hem Suchinda’yı hem de demokrasi yanlısı göstericilerin liderini huzuruna çağırdı. Her ikisi de protokol gereği Kral’a emekleyerek yaklaştılar.

Görüşmenin ardından Suchinda istifasını verdi ve ülke yeniden demokratik yönetim biçimine döndü.

2006’daysa Başbakan Thaksin Shinawatra yönetimi sırasında yaşanan iktidar mücadelelerine Kral’ın müdahale etmesi yönünde yoğun talep gelmiş olsa da Kral Bhumibol müdahele etmemeyi tercih etti. Yine de Thaksin’in mahkeme kararıyla Başbakanlık görevinden alınmasında Kral Bhumibol’ün büyük etkisi olduğu yorumları yapılıyordu. Thaksin, kansız bir darbeyle iktidardan indirilmiş, ordu yönetimi de Kral’a bağlılığını ilan etmişti.

İlerleyen yıllarda hem iktidardan indirilen Thaksin’in taraftarları hem de karşıtları Kral’ın kendilerini desteklediğini savundu. 2008 yılına gelindiğinde tüm ülke Kral’ın 80’inci doğumgünü kutlamalarına katıldı. Bhumibol’un Tayland’daki eşsiz konumu, kutlamalara gösterilen geniş katılımla bir kez daha vurgulanmış oluyordu.
Ulusal saygı
2014’teki askeri darbeyle General Prayuth Chan-ocha yönetime el koymuş, bir kaç ay sonra da askerlerden oluşan parlamento tarafından başbakan olarak atanmıştı. General Prayuth, çalkantılı yıllara sünger çekecek kapsamlı reformların sözünü vermişti. Ancak darbe karşıtları asıl amacın iktidardan indirilen eski başbakan Thaksin’in partisinin tamamen ortadan kaldırılması olduğunu savunuyordu.

Kral’a olan ulusal saygı her ne kadar içten olsa da, Kraliyet ailesi tarafından yürütülen kapsamlı bir halkla ilişkiler yapısı tarafından yönetiliyordu.

“Kral’a hakaret” yasaları, Kraliyet ailesinin eleştirilmesini hapisle cezalandırdığı için, hem yerel hem de Tayland’da çalışan uluslararası basının Kral ile ilgili haberleri sınırlı boyutlarda kaldı. Hüküm sürdüğü yıllar boyunca Kral Bhumibol Adulyadej sürekli siyasi çalkantı içindeki ülkede hassas dengeleri yönetmeye çalıştı.

Birçok kişi Bhumibol’un diplomasi becerileri ile yerel halkı kucaklaması sayesinde Tayland monarşisi 70 yıl öncesine göre çok daha güçlü.