BM, 70. yaşına tartışmalı girdi

2. Dünya Savaşı’nın hemen ardından dünyaya adaleti, güvenliği ve eşit paylaşımı hâkim kılmak misyonuyla kurulan Birleşmiş Milletler, 70. yaşına tarafsızlığını koruyamadığı ve artık hantal kaldığı eleştirileriyle girdi. Üye sayısı 193’e ulaşan BM’nin yapısına yönelik reform çağrıları son dönemde ayyuka çıktı.

Küresel barışın kolektif bekçiliğini üstlenen Birleşmiş Milletler (BM) 70. yıldönümü kutluyor. Örgüt, Türkiye’nin de aralarında olduğu 50 kurucu devletin San Francisco Konferansı’nda şekillendirdiği ‘BM Antlaşması’nın 24 Ekim 1945’te yürürlüğe girmesiyle kuruldu. New York merkezli örgüt, 1945’te bugüne insan haklarının güçlenmesi ve sömürgeciliğin sona ermesinde önemli misyon üstlendi. Geçen 60 yılda 120 sömürge ülkesinin bağımsızlığına kavuşmasında rol oynadı.

70 yıl önce yola dünyaya adaleti, güvenliği ve eşit paylaşımı hâkim kılmak için çıkan örgüt, bu yönde önemli kazanımlara imza attı. Yürüttüğü mekik diplomasisiyle Soğuk Savaş döneminin savaşsız son bulmasında etkili oldu. Soğuk Savaş sonrasında beliren asimetrik terörün, siber suçların ve kitlesel göçlerin karşılanmasında öncü bir rol oynadı. Bünyesinde kurduğu Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) ve Mülteciler Yüksek Komiseri Ofisi (UNHCR) ile toplumlar içerisindeki bu dezavantajlı kesimlere sahip çıktı. Kalkınma Programı (UNDP) ile Afrika’dan Asya’ya gelişmekle olan ülkelere hayati destekler verdi. Bugün de bünyesindeki benzer 15 küresel programla eğitimden sağlığa, terörden ticarete kadar insanlığı ilgilendiren küresel sorunlara çözüm arıyor.

BM 70’inci yılına Güney Koreli Genel Sekreter Ban Ki-mun liderliğinde girdi. 2007 yılında görevi selefi Kofi Annan’dan alan Ban, BM tarihinin en çok eleştirilen genel sekreteri oldu. Onun döneminde BM küresel savaşlar (Afganistan, Irak ve Suriye), sınırı aşan asimetrik tehditler (El Kaide, IŞİD, El Şebab) ve kitlesel göç dalgaları (Afrika ve Suriye) karşısında iyi bir sınav veremedi. Küresel barışın sağlanmasında kendisinden beklenen tarafsızlığı tam yansıtamadı. Soğuk Savaş şartlarında kurgulanan yapısı sıcak ve anlık tehditleri bertaraf etmede hantal kaldığı için eleştiri konusu oldu.

Özellikle Suriye krizinde meseleyi ‘tartışmaktan’ öte varlık gösterememesi imajına ağır hasar verdi. İcra makamı konumundaki Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) beş daimi üyenin (ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa) inisiyatifine bağlı olması nedeniyle son dönemdeki küresel krizlere müdahale edememesi beraberinde ‘yapısal reform’ hareketini başlattı. Türkiye, Japonya, Hindistan, Almanya ve Brezilya gibi birçok ülke BM’nin mevcut yapısını eleştiriyor, özellikle BMGK’da reform çağrısında bulunuyor. Son olarak 2011’de Güney Sudan’ın katılımıyla üye sayısı 193’e yükselen BM de artan baskılar karşısında yeni dönemde yapısal değişikliğin değerlendirilebileceği sinyalleri veriyor.