Obama Erdoğan’ı neden tebrik etmedi?

Normalde halkın iradesini arkasına alan bir hükümetin uluslararası camiada daha saygın hale gelmesi beklenir. Ne var ki, 30 Mart seçimindeki başarısı Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve partisi için bu sonucu doğurmadı. Aksine, demokratik dünyada kaygılar ve huzursuzluk arttı. Bir zamanlar yüz yüze ve telefonla konuşma rekorları kırdığı ABD Başkanı Barack Obama dahil hiçbir ileri demokrasi ülkesinin lideri Erdoğan’a tebrik telefonu açmadı. Neden mi?

Demokrasiyi sadece sandığa indirgeyen, yolsuzluk iddialarını örtbas için hukuk sistemini bloke ve maniple eden, medyayı baskı ve kontrol altına alan, seçim hilesi dahil her yola başvuran bir zihniyetin demokratik Batı camiasında yeri yoktur. Washington’da bu şartlarda yapılan bir seçimin yeterince özgür ve adil olmadığı kanaati yaygın. Özellikle ayyuka çıkan seçim yolsuzluğu iddiaları ciddi rahatsızlık uyandırdı. ‘Sandığa ilk kez bu denli şaibe karıştı’ sözleri, kapalı açık birçok mahfilde ifade ediliyor.

Erdoğan hükümeti, Türkiye’nin stratejik önemine ve halk desteğine güvenerek ABD ile eski samimiyet seviyesini tekrar yakalayabileceğini sanıyorsa yanılıyor. Doğrudur, Amerikan yönetimleri genelde pragmatik ve realist bir çizgi izlerler. Özellikle Obama yönetiminin bu yaklaşımda zirvelerde dolaştığı söylenebilir. Ancak demokratik değerlere saygı ve bağlılık, Türk ve Amerikan devletleri ve toplumları arasındaki ilişki çarklarının daha rahat dönmesini sağlar. Özellikle Batı medyası ve aydınlarından yoğun eleştiriler geliyorken, Beyaz Saray ve Amerikan Kongresi, Erdoğan hükümetiyle fazla haşır neşir görüntüsü vermekten kaçınır.

Hükümetin en büyük hatalarından biri, Amerikan siyaset ve fikir yapıcıları üzerinde son derece etkili olan Wall Street Journal, New York Times ve Washington Post gibi yayın organlarını küçümsemek ve karşısına almak oldu. Farklı ideolojik eğilimleri temsil eden bu yayın kuruluşlarının tamamı şu anda Başbakan Erdoğan’ı eleştirel yayın çizgisi izliyor. Özellikle New York Times’ın Erdoğan’ın balkon konuşmasındaki ‘inlerine gireceğiz’ türü tehditlerini sertçe eleştiren başmakalesi dikkat çekiciydi. Washington’daki önde gelen Türkiye uzmanlarından Alan Makovsky’nin ifade ettiği gibi, Amerikalılar Erdoğan’ın tutumunu ‘sözlü şiddet’ olarak nitelendirdi. Başbakan’ın, siyasi ve toplumsal muhaliflerine yönelik intikamcı söylem ve eylemleriyle demokrasi dışına çıktığı kanaati hakim. Kısacası Erdoğan, Amerikan medyası ve aydınları gözünde dünyadaki otoriter liderler liginin temsilcilerinden biri olarak konumunu daha da pekiştirdi.

ABD’nin eski Ankara büyükelçilerinden James Jeffrey, Washington Enstitüsü’ndeki bir toplantıda, demokrasideki son gerilemeler muvacehesinde Türkiye’nin bölgesinde artık ‘hiçbir şeyin modeli’ olmadığını belirtirken, Washington’un bundan böyle Ankara’yla angajman formülünün adını şöyle koydu: İşlemsel ilişki (transactional relationship). Yönetim çevrelerinde de yaygın olan bu reelpolitik görüşe göre, her şeye rağmen ABD, bölgedeki çıkarlarını korumak için Türkiye üzerinden yaptığı siyasi ve askeri işlemlerine devam etmek zorunda. Yani ABD’nin Ankara’yla ilişkisi, bir başka stratejik ülke olan, ancak insan hakları konusunda gerilerde bulunan Suudi Arabistan’a benzeyebilir. Kısacası Obama’nın ortaya atmış olduğu ‘model ortaklık’ vizyonu, demokratik değerler bileşeni büyük ölçüde zayıfladığından sürdürülebilir olmaktan çıkmış bulunuyor. Kuşkusuz Türkiye’nin dünyada marka değerini düşüren bu gelişmeler, orta ve uzun vadede ekonomiye ve dış politikaya olumsuz yansıyacaktır.

Askerî alımlar ve teknoloji transferi konusunda önemli rol oynayan Amerikan Kongresi’nde de Türkiye’yi zor günlerin beklediğinin işaretleri şimdiden görülüyor. Seçim öncesinde Temsilciler Meclisi’nin ilgili komitesine Twitter yasağı yüzünden hükümeti eleştiren bir karar tasarısı sunuldu. Ayrıca 34 milletvekili, Başkan Obama’ya ortak imzalı bir mektup yazarak 17 Aralık rüşvet ve yolsuzluk soruşturması sonrasında yaşanan antidemokratik gelişmelere ilişkin derin kaygılarını iletti. Seçimin hemen ardından Senato Dış İlişkiler Komitesi’ne de yeni bir ‘Ermeni soykırımı’ tasarısı sunuldu. Mevcut şartlarda Kongre’deki Türkiye Dostluk Grubu’na yeni katılım sağlama güçleşebilir. Hatta üye kayıpları dahi yaşanabilir. Hasılı Türkiye’de demokrasinin gerilemesi, Kongre’de bağışıklık sisteminin de zayıflamasına ve karşıt lobilerin elinin güçlenmesine vesile oluyor.

Demokrasideki çatlaklardan Tür-kiye’nin sadece ABD değil, tüm uluslararası arenada zarar göreceğini tabii ki Ankara da çok iyi biliyor. Ancak hükümet, bu sorunu demokrasiyi güçlendirerek kökten çözmek varken; Kıbrıs ve İsrail gibi konularda Batı’nın ağzına bir parmak bal çalarak ve taviz sinyalleri vererek üzerindeki baskıları hafifletme yoluna gidiyor. Bipartisan Policy Center’ın ‘Sıfır Probleme Dönüş mü?’ başlıklı son raporundaki şu tespit, hükümetin niyetlerinin Washington’da çok iyi anlaşıldığını ortaya koyuyor: “Önünde 18 aylık uzun bir seçim süreci varken ve uluslararası saygınlığı yerle bir olmuşken, AKP hem bazı dış politika zaferleri elde etmek hem de artan oranda yabancılaştırdığı Batılı müttefiklerine içeride artan otoriterliğe rağmen hâlâ önemli bir ortak olabileceğini göstermek için, ‘komşu çevresinin dışında sıfır problem’e daha yakın bir siyaset kurguluyor gibi”. Rapora imza atan uzmanlar, Ankara’nın ABD ve Avrupa Birliği’nin özellikle ilgi duyduğu konulardaki ‘daha uzlaşmacı söylemi’ni eyleme dökebileceğinden ise kuşkulu.

Sözün özü, Erdoğan hükümetinin çatışmacı iç politikası Türkiye’yi demokratik dünyada yalnızlaştıracağa ve ulusal çıkarları zedeleyeceğe benziyor. Allah, sonumuzu hayretsin.