İnsan sağlığı ve yeteneği söz konusu olduğunda yaş her şey değildir, ancak genellikle yaşlı yetişkinlerin aleyhine olacak şekilde bu konudaki konuşmalara hakimdir.
Yaşlanma uzmanları, 6 Ekim Cuma günü düzenlenen EMS brifinginde, yaşçılığın (ileri yaş temelinde ayrımcılık) yaşlı yetişkinlere bakış açımızda neden hakim olduğunu ve bunun nasıl üstesinden gelineceğini tartıştı.
UC San Francisco’da geriatri profesörü olan Dr. Louise Aronson, yaşlanma hakkında nasıl konuştuğumuzun, onu nasıl deneyimlediğimizi büyük ölçüde belirlediğini söylüyor. “Tür olarak çok uzun bir süre boyunca yaklaşık aynı yaştaydık ve şimdi çok daha yaşlı olsak da bazı şeyler değişmedi. Yaşlılık hala ölümle sonuçlanıyor.”
M.Ö. 10.000’den M.S. 1820’ye kadar küresel ortalama yaşam süresi 20 ila 30 yıldı; 2019’da ise 73’ün üzerindeydi.
COVID-19 salgını, yaşlı yetişkinlerin orantısız bir şekilde daha büyük risklere ve ölümlere sahip olması nedeniyle “bize yaşın ne kadar önemli olduğunu gösterdi” diye ekledi. CDC’ye göre, Eylül 2023 itibariyle COVID ile ilişkili ölümlerin %75’inden fazlasını 65 yaş ve üzeri ABD’li yetişkinler oluşturmaktadır.
Ancak sağlık sisteminin yaşlı yetişkinleri 65 yaş ve üzeri herkes olarak tanımlaması, uygulayıcıların bu yetişkinlerin bireysel ihtiyaçlarını karşılamasını engelliyor.
Örneğin Aronson, “Aşıları insanların biyolojilerine ve sosyal davranışlarına göre yapıyoruz, bu nedenle çocuklar için 17, 19-64 yaş arası yetişkinler için üç alt kategori var” dedi. “Ancak 65 yaş ve üzeri herkes tek bir kategoride toplanıyor, oysa bir çocuk 64 yaşındaki biriyle 104 yaşındaki biri arasındaki fiziksel farkları anında görüp varsayabilir. Bu ayrım, yaşamlarımızla ilgili bilimsel kanıtlara dayanmıyor.”
Aronson yine de “yaş her şey değildir” dedi. Etnik farklılıklar da bu riskleri artırmıştır; 75 ila 84 yaş arasındaki Siyah Amerikalılar, pandeminin ilk altı ayında İspanyol olmayan beyazlara göre yaklaşık 900 kat, Latinler 500 katın üzerinde, Amerikan yerlileri 200 kat ve AAPI 150 kat farka sahiptir.
Yaşı ölüme karşı savunmasızlık açısından değerlendirmenin bu yolu, ortalama yaşam süresinin 76,4 yıla gerileyerek son yirmi yılın en kısa süresine indiği ABD’de yaş ayrımcılığı açısından özel sonuçlar doğurmaktadır.
Bununla birlikte, yaşam beklentisi de ırksal ve ekonomik hatlar arasında orantısız bir şekilde bölünmüştür. Örneğin pandemiden önce bile, ABD’nin en büyük 500 şehrinden 56’sında, birkaç mil uzaklıktaki mahalleler arasında 30 yıla varan yaşam beklentisi farkları vardı.
“Bu biyolojiyle ilgili değil,” diyor Aronson. “Bu sosyal seçimlerle, paramızı, değerlerimizi ve önceliklerimizi nereye koyduğumuzla ilgili… ‘Tepenin üzerinde’ olabileceğiniz, ancak tepenin tüm aralığının değerli olduğu bir dünya görmek istiyorum… ‘Yaşlanma karşıtı’ terminoloji yardımcı olmuyor. Yaşlanmamanın tek yolu ölmektir.”
Kaliforniya Yaşlanma Komisyonu (CCOA) Yürütme Kurulu Başkanı Cheryl Brown, davranışsal sağlık, bakıcı eğitimi ve konut erişiminin yaş ayrımcılığının ele alınmasında kilit öneme sahip olduğunu söyledi.
Yaşlı yetişkinler için eşitliğe öncelik veren bu tür politikalar, 2030 yılına kadar Kaliforniya’nın 10,8 milyon yaşlı yetişkine ev sahipliği yapacağı göz önüne alındığında kilit önem taşımaktadır – bu sayı eyalet nüfusunun dörtte birini ve 2010’daki sayının neredeyse iki katını oluşturmaktadır.
Ülke genelinde de benzer bir eğilim söz konusudur: 2030 yılına kadar ABD’de 65 yaş ve üzeri yetişkinlerin 2020 yılına kıyasla yaklaşık 18 milyon artarak her beş Amerikalıdan birini oluşturması ve ilk kez çocuk nüfusunu geçmesi beklenmektedir.
Brown, 2021 yılında CCOA tarafından geliştirilen ve yaşlı yetişkinleri sosyal, ekonomik ve sağlık açısından desteklemeyi amaçlayan 10 yıllık bir plan olan California Master Plan for Aging’e benzer çabaların diğer eyaletlerde ve ülke çapında da gösterilmesi çağrısında bulundu.
Yaşçılık ve Alzheimer
Yaş ayrımcılığını Alzheimer hastalığıyla ilişkilendiren New York Üniversitesi’nde psikiyatri profesörü ve McGill Üniversitesi’nde yaşlanma profesörü olan Dr. Barry Reisberg, yaşlı yetişkinlerin artık sosyal hayata ve iş gücüne katılamayacakları noktanın birçok kişinin düşündüğünden daha geç olduğunu söyledi.
Bu nokta klinik olarak Alzheimer’ın 7 aşamasını tanımlayan Global Bozulma Ölçeği ile ölçülmektedir.
Ölçeği geliştiren Reisberg, birinci aşamanın tespit edilebilir herhangi bir hafıza bozukluğundan önce geldiğini söyledi. İkinci aşamada, yetişkin “isimler ya da eşyaları yerleştirdikleri yerler gibi şeyleri beş ya da 10 yıl önceki kadar iyi hatırlayamaz”; bu ortalama 15 yıl sürer.
Üçüncü aşamada bu belirti, sağlıklı yetişkinlerde yaklaşık yedi yıl süren “iş işlevlerinde azalmaya” -örneğin organizasyon veya seyahat becerileri- doğru ilerler. Birçok kişinin, yapılan işe bağlı olarak, bu üçüncü ve yakın zamanda yaşanan olayların daha fazla unutulmasını gerektiren dördüncü aşamada çalışmaya devam edebileceğini vurguladı.
Reisberg, günlük aktivitelerde yardıma ihtiyaç duyulan ve isimleri hatırlamakta daha fazla yetersizlik görülen beşinci ve altıncı aşamalarda, yaşlı yetişkinlere “yapabildikleri sürece olabilecekleri her şeyi yapmalarına” yardımcı olmanın önemli olduğunu söyledi. Normalde bir ila iki yıl süren yedinci ve son aşamada, iletişim bozulur ve banyo yapmak ve giyinmek gibi tüm günlük aktivitelerde yardıma ihtiyaç duyulur.
Brown, hem yaş ayrımcılığıyla mücadele etmenin hem de yaşlı yetişkinleri desteklemenin bir yolunun – özellikle Alzheimer gibi sağlık sorunları söz konusu olduğunda – kuşaklar arası faaliyetler ve iletişim yoluyla yaşlanmayı optimize etmek olduğunu, bu sayede yaşlı yetişkinlerin gençlerin yeniliklerinden, gençlerin de yaşlı yetişkinlerin deneyimlerinden bir şeyler öğrenebileceğini belirtmiştir.
Aronson, yaşlanmayı optimize etmenin yaşlanmayı tanımakla birbirini dışlamadığını, aksine kapsayıcı olduğunu da sözlerine ekledi. “Yaşlılık artan hastalık ve ölüm riskini beraberinde getirir mi? Kesinlikle vardır,” ancak “yaş tek başına kişinin hangi kategoride olduğunu tahmin edemez… Gerçekten iyi muhakeme yeteneğine sahip, 14 yaşında mükemmel araba kullanabilen bazı gençler vardır ve 25 yaşında araba kullanmaması gereken başkaları da vardır.”
“Yaştan farklı ölçütlere ihtiyacımız var,” diye devam etti, “böylece belli bir yaşın üzerindeki herkes kendini tamamen bu toplumun bir parçası olarak hissetmeyecek … (ve) topluma daha fazla katkıda bulunabilecekken bunu kaçırmayacak.”
