Bilim aptallığın kriterlerini sıraladı!

Forrest Gump filmindeki “Ne kadar aptallık yapıyorsanız o kadar aptalsınızdır” sözü doğru çıktı.

Son zamanlarda yapılan bir araştırmaya göre insanlar 3 ana sebebe göre bir eylemi “aptallık” olarak değerlendirebiliyor: Delice bir cesaretle fazla risk alınıyorsa, dalgınlık söz konusu ise ve fevri bir kontrolsüzlük sergileniyorsa.

Live Science dergisinde yayınlanan habere göre her ne kadar “aptal” kelimesi genel bir terim olsa da, araştırmalarda insanların  bu tanımlamayı kolaylıkla yapabildiği görüldü. Araştırmacı Balazs Aczel, dergiye verdiği röportajda şu ifadeleri kullandı: “İnsanlar, kimin aptal olup olmadığına hemen karar verebiliyor. Anında ve araştırma sonuçlarının da gösterdiği gibi aynı fikirde olanların sayısı oldukça yüksek oluyor. Yani bir kimse bir şeyi “aptalca” buluyorsa çok büyük ihtimalle diğerleri de aynı şekilde düşünüyordur.”

Nasıl “aptal” olunur

İnsanların bir şeyi neye göre “aptalca” bulduğunu incelemek ilk bakışta tuhaf gelebilir. Aptallık nihayetinde sezgisel bir kavram.

Söz konusu araştırma ekibi internet üzerinden insanların “aptalca” diye tanımladığı belli sayıda haber ve anekdotlar derledi. Örneğin cep telefonu zannederek GPS cihazı çalan ve cihazı kapatmayı unuttuğu için polisin kolaylıkla yerini bulup yakaladığı hırsız hikayesi bunlardan biri.

Aynı zamanda bir grup öğrenciden de günlük hayatlarından “aptallık” örnekleri bulmasını istendi. Toplamda 154 farklı öğrenciden tüm bu örnekleri okuyup “aptalca” bulup bulmadıkları soruldu.  Son olarak da uzun bir listeden bu şekilde düşünmelerinin gerekçelerini işaretlediler.

Öğrencilerden alınan cevaplar 3 kategori altında toplandı. Birincisi “cahil cesareti” diye de adlandırılan yeterince kabiliyeti olmayan birisinin yüksek riskli bir işe girişmesi durumu. GPS hırsızı hikayesi bu çeşit aptallığa bir örnek olarak gösterilebilir.

Bir diğer kategori ise insanın ne yapması gerektiğini bilip yeterince dikkatini vermediği vakalarda geçerli olan “dalgınlık.” Buna örnek olarak da hesabı ödemeden marketten çıkıp gitmek verilebilir.

Üçüncü kategorisi ise kontrolsüzlük. Yani insanın bir şeyi yapmaması gerektiğini bilmesine rağmen kendine hakim olamayıp yine de yapması durumu. Örnek olarak da insanın kendine hakim olamayıp daha sonra mide ağrısı çekeceğini bilmesine rağmen bir üçüncü dilim kek daha yemesi gibi.

Bu konu neden önemli

Araştırmacı Aczel zekayla illaki alakalı olmaması yönüyle aptallığın ilginç bir kavram olduğunu düşünüyor. Çok yüksek IQ’ ya sahip insanlar hayli ahmakça adımlar atabiliyor. Son araştırmalardan birine göre bir davranışı aptalca bulmak aynı zamanda o davranışı yapan kişiden beklenen beklentiler hakkında da fikir veriyor. Ama aslında söz konusu kişi daha farklı bir beklenti ya da hedefe göre hareket ediyor olabilir.

Aczel’e göre insanların bir şeyi neye göre “aptal” olarak nitelendirdiğini bilmek bu tarz davranışlar için daha uygun ifadeler bulunup kullanılmasını sağlayabilir. Örneğin, bir insana aptalca davrandığını söylemektense kendine biraz fazla güvendiğini söylemek onun için daha faydalı olabilir.

Araştırmada bir sonraki aşama olarak insanların başkalarının davranışlarını gözlemlerken kullandığı bilişsel mekanizma üzerine odaklanmayı planlanıyor.

Aczel’e göre insanlar eğlence amaçlı başkalarını aptalca şeyler yaparken izlemeyi seviyor. Hala cevap bekleyen soru ise insanların aptallığı neden komik bulduğu. Ki bir çok Hollywood komedisinin ya da Darwin ödüllerinin bu kadar un kazanmasının arkasında bu yatıyor.