Finans krizi 5 yaşında

Amerikalı Lehman Brothers şirketinin 15 Eylül 2008’de iflasını açıklamasıyla başlayan küresel krizin üzerinden tam 5 yıl geçti. ABD’de başlayan bu finans krizi daha sonra dünyanın diğer büyük ekonomilerinide etkiledi. Bank of America, Citigroup, Morgan Stanley, Merrill Lynch ve AIG gibi büyük şirketler, devletin müdahalesi ile ayakta durabildi. ABD’nin kamu borcunun Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına (GSYH) oranı 2005 yılında yüzde 67’ler seviyesindeyken, bu oran 2011’de yüzde 100’e  kadar yükseldi. Kriz etkisini kaybettiğinden beri ekonomi yıllık yüzde 2’nin biraz üzerinde bir hızla büyüdü. Ekonomistlerin beklentisine göre büyüme 2014 ve 2015’te yüzde 3 civarında gerçekleşecek.

2005’te yüzde 4.5 seviyesinde seyreden işsizlik oranı ise krizle birlikte hızla yükseldi ve yüzde 9.6’yı buldu. Bu oran Ağustos ayı itibariyle yüzde 7.3 düzeyinde.

Kriz süreçinde kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor’s, dünyanın en büyük ekonomisi ABD’nin AAA olan kredi notunu AA+’ya düşürdü. Daha önce bir çok kriz geçiren ABD’nin notu hiç düşürülmemişti.

Dünyayı etkileyen krizin izleri silinmeye çalışılsada, ekonominin geleceği konusunda ihtiyatlı açıklamalar yapılıyor. 2008’e göre çok daha iyi bir durumda olan piyasalar, bugünlerde Fed’in tahvil alımlarının azaltılması ile ilgili yapacağı açıklamayı bekliyor.

2008 krizini kucağında bulan Başkan Barack Obama yönetimi yaklaşık 698.2 milyar dolarlık teşvik planını devreye soktu. Zor durumda olan banka ve şirketlerin ayakta durması sağlandı. ABD hükümeti krizin hemen ardından piyasaya sürdüğü 698.2 milyar dolarlık kredinin şuana kadar 670 milyarını geri almayı başardı. Kredi alan şirketler hisse senedi satış yolu ile borçlarını ABD hazinesine ödedi.

Hükümet kurtarma operasyonu kapsamında kredilerin 250 milyar dolarını, bankalara aktardı. Sıkıntılı Varlıkları Kurtarma Programı (TARP) sayesinde iflasın eşiğinde olan bankalara destek sağlandı. Sözkonusu destek sayesinde bankalar tüketici ve şirket sahiplerine kredi vermeye devam etti. Hükümet bugünlerde CitiBank ve Bank of America gibi büyük bankalardan aldığı hisse senetlerini satmış durumda. Ancak küçük çaplı bankalardan alınan hisse senetlerini ise yavaş yavaş eritiyor.

Fed, iflas etmesiyle, finansal krizi tetikleyen Lehman Brothers’a 85 milyar dolarlık takviyede bulundu. Yine Fed ve TARP kapsamında American International Group’a (AIG)  ise 152 milyar dolar destek sağlandı. Hükümet daha sonra AIG hisse senetlerini geri satarak kara geçti.

Krizde en büyük yara alan alanlardan otomotiv  sektöründe ise  özellikle General Motors, Chrysler Group ve Ally Financial şirketlerine 79.7 milyar dolarlık yardım verilerek şirketlerin ayakta kalması sağlandı. Hazine, yaptığı yardımların 52.7 milyar dolarını geri almış durumda. Otomotiv sektörünün bir yıl içinde geri kalan borcunun önemli bir kısmını ödemesi bekleniyor.

Mortgage firmaları Fannie Mae ve Freddie Mac’e yapılan 187 milyar dolarlık yardımların ancak 146 milyar doları geri alındı.

KRİZ DÖNEMİNİN YÖNETİCİLERİ ŞİMDİ NERDE GÖREV YAPIYOR ?

Krizi tetikleyen Lehman Brothers CEO’su Dick Fuld 1994’ten 2008’e kadar şirketin başında görev yaptı. 2007’de 34 milyon dolar tazminat alan Fuld’un görevine 2008’teki krizden sonra son verildi. Kendi şirketini kuran Fuld, başarılı olamayınca şirketine son vermek zorunda kaldı. Uzun süre tam zamanlı iş arayan eski CEO, bugün GlyEco Green Technology şirketinde danışman olarak görev yapıyor.

Aynı şirkette CFO (Mali İşler Üst Yöneticisi)  olarak görev yapan Erin Callan, şirketin Haziran 2008’te 4 milyar dolar zarar ettiği açıklandıktan sonra  görevinden istifa etti. Callan bugünlerde işsiz.

George W. Bush tarafından büyük ümitlerle Goldman Sachs CEO’luk görevinden Hazine bakanlığı görevine getirilen Henry Paulson, devlet desteği ile bankalardaki sorunlu  mortgage hisslerinin alınma planının arkasındaki isim olarak biliniyor. Kriz döneminde elinden geldiği kadar gayret gösterdiğini belirten Paulson, zor dönemde Kongre’nin ağır hareket etmesinin kendisi için hayal kırıklığı olduğunu söylüyor. Eski Hazine Bakanı, şuanda  ‘Paulson Institute’ isimli düşünce kuruluşunun başkanlığını yürütüyor.

Citigroup’un CEO’su Vikram Pandit, krizden hemen önce şirketin başına geçti. 2012’de görevinden istifa eden Pandit, yatırımlarına devam ediyor.

Kriz döneminde New York Fed Başkanı olan Tim Geithner ise, bir dönem Obama yönetiminin hazine bakanlığı görevini sürdürdü. Geçtiğimiz aylarda görevinden istifa eden Geithner, şu anda CFR düşüce kuruluşunda görev yapıyor.

Yine kriz döneminde görev yapan bir başka isim Ken Lewis ise 2001-2009 yılları arasında  Bank of America CEO’su olarak görev yaptı. Tecrübeli bankacı Lewis, 2009’da emekliliye ayrıldı.