NYT – “Obama’nın arabuluculuğu ile Türkiye ve İsrail anlaşmazlığı sona erdi”

 Kudüs- Baskan Obama’nın ısrarcı girişimleri sonucunda, İsrail ve Türkiye cuma günü üç yıldır devam eden anlaşmazlıklarına son verdi. Bu diplomatik normalleşme, kırılgan bölgede Suriye’deki iç savaşa karşı ortak adım atılmasını kolaylaştıracak. Dolayısıyla, Baskan Orta Doğu gezisiyle önemli bir başarıya imza atmış olacak.

Bu önemli girişim hiç beklenmedik bir yerde gerçekleşti: Ben-Gurion Uluslararası Havaalanı pistine parkedilmiş bir karavanda. Obama Ürdün’e hareket etmesine dakikalar kala, Başbakan Benjamin Netenyahu Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ı telefonla arayarak 2010 yılında Gazze’deki Filistin’lilere yardım götüren Türkiye gemisine yapılan baskın için özür diledi.

Yıllardır öfkeyle özür bekleyen Erdoğan, Netenyahu’nun bu jestine olumlu karşılık verdi ve iki taraf 2011’den beri geri çektikleri diplomatik temsilcilerini tekrar görevlendirmeye karar verdi.

Üst düzey bir Amerikan yetkilisi, Başkan Obama’nın olaya dahil olmasinin iki taraf için de önemli olduğunu belirtti. Nitekim, Netenyahu Obama İsrail’den ayrılmadan bir görüşme organize etti. Erdoğan ise önce Baskan Obama ile görüşmek istediğini belirtti ve daha sonra Netenyahu ile konuştu. Sonuç olarak, görüşme herkes için olumlu sonuçlar getirdi.

Obama Amerika Birleşik Devletleri’nin en önemli iki müttefikini barıştırırken, Türkiye ve İsrail Beyaz Saray nezdinde iyi niyetlerini göstermiş oldular. Dış politika açısından iki ülke için de ABD ile iyi ilişkiler kurmak çok önemli. ABD’nin, Suriye’deki sivil savaşa karşı bölgedeki dengelerin korunması ve muhtemel karışıkların diğer bölge ülkelerine sıçramaması için Türkiye, İsrail ve Ürdün’un desteği ve işbirliğine ihtiyacı var.  

Obama, Ürdün’ün baskenti Amman’da düzenlediği basın toplantısında Netenyahu’ya ithafen “Ikimiz de bu adım için tam zamanı olduğunda anlaştık,” dedi. İki ülke arasındaki ilişkilerin düzelmesi “devam eden bir süreç” olduğunu ve Türkiye ve İsrail’in sorunlarını çözerken birçok anlaşmazlıkla karşılaşmalarının kaçınılmaz olduğunu belirtti. Amerika’li yetkililer iki ülkenin hala dört üst düzey Israil’li emekli ve muvazzaf asker hakkındaki dava talebinin sona erdirilip erdirilmeyeceği hakkında “çalışmalarını sürdüyorlar” dedi. Türkiye bu askerleri gemi baskınından sorumlu tutuyor ve Israil’den tazminat talep ediyor.

Obama, Kral İkinci Abdullah ile yaptığı görüşmenin ardından Ürdün’e verdikleri desteği yineledi. ABD, Ürdün’e sığınan 460,000 Suriye’li mültecinin ihtiyaçlarına katkıda bulunmak için $200 milyon dolar yardım vereceklerini belirtti.

İsrail ve Türkiye’nin ekonomi ve güvenlik alanlarında pekçok çıkarı çakışıyor. Her iki ülke de Suriye’de çığrından çıkan iç savaştan dolayı endişe içindeler. Türkiye, İran’ın nukleer silah üretmesini engelleme ve Filistin-İsrail sorununun çözümü konusunda Washington ve Kudüs için stratejik bir rol oynayabilir.

İki ülke arasındakı anlaşmazlıkların başlangıç noktası Filistin sorununa dayanıyor. Hatırlanacağı gibi, Mavi Marmara gemisi İsrail ablukası altındaki Gazze’ye yardım götürürken İsrail’li komandoların baskınına uğramıştı. Baskın dokuz kişinin ölümüyle sonuçlandığı için dünya çapında protesto edildi, pekçok soruşturmaya uğradı ve Birleşmiş Milletler’den kınama aldı.

Netenyahu’nun ofisi bir açıklama yayınlayarak “Başbakan’ın, Mavi Marmara’da gerçekleşen trajik olayların kasıtsız olduğunu ve İsrail’in yaralanma ve ölümlerden dolayı çok üzgün olduğunu belirtti.” dedi.

Erdoğan’in ofisi ise, “Türk halkı adına” özrü kabul ettiklerini ve Başbakan’ın Netenyahu ile görüşmesinde iki ülkenin ortak bir tarihi paylaştığını, ve dostluk ve işbirliği yaptıkları pekcok dönem olduğunu söyledigini açıkladı.

Görüşmenin zamanlaması herkesi şaşırttı, çünkü Obama’nin gezisi sembolik bir seyahatti ve asıl öncelikli konular İran, Suriye ve barış süreciydi. Obama, bu ziyareti İsrail halkına onların güçlü bir destekçisi ve müttefiki olduklarını göstermek için gerçekleştirdi. Böylece, İsrail’lilere Filistin’lilerle görüşmeleri olumlu karşılamaları için güven telkin etme ve bu yolun onlar için en mantıklı alternative olduğunu anlatma fırsatı buldu. Halkın tepkisi, Obama’ya güven duyduklarını gösteriyor, fakat uzun zamandır askıda kalan görüşmelere destek vermelerini sağlayıp sağlayamayacağı hala belirsiz.

Türkiye-İsrail anlaşmazlığı önemli olsa da diğer sorunlar kadar karmaşık değildi. Bu sorunun çözümü Obama’nın ziyaretinin, İsrail halkıyla yakınlığını ilerletmenin dışındaki, tek somut sonucu olabilir.

İsrail’li, Amerika’lı ve Türkiye’li yetkililere göre, Obama yönetimi aylardır, hatta yıllardır, bu sorunu çözmek için çalışıyordu. Obama, kendisinin ve Dışışleri eski Bakanı Hilary Rodham Clinton’un, iki liderle görüşmelerinde konuyu sık sık gündeme getirdiğini belirtti. Fakat, Netenyahu anlaşsalar da kesinlikle son seçimlerden önce özür dilemeyi kabul etmediğini belirtti.

Yetkililere göre, Obama kabinesindeki ve İsrail hükümetindeki değişiklikler sorunun çözümüne yardımcı oldu.

Gene yetkililere göre, yeni Amerikan Dışişleri Bakanı John Kerry bu ay Türkiye’ye yaptığı ziyarette de bu konuya odaklandı. Amerika’lı diplomatlar Erdoğan’in Sionizm’i faşizime benzetmekten vazgeçmesi için ısrar ettiklerini ve dolayısıyla çözümü kolaylaştırmaya çalıştıklarını bildirdiler. Suriye’deki durumun kötüye gitmesi de görüşmeleri hızlandıran başka bir etken.

İsrail’in Türkiye eski Büyükelçisi Alon Liel “Obama ve Kerry bu konuyla son iki aydır ilgileniyorlardı ve gerçekten de fark yarattılar. Bölgedeki kargaşa düşünüldüğünde, iki ABD müttefikinin anlaşamaması işleri oldukça güçleştiriyordu. Üst düzey politik, ve hatta diplomatik, hiçbir diyalog yoktu.” dedi.

İstanbul Sabancı Üniversitesi dış politika profesörü Ersin Kalaycıoğlu, Amerika’nın iki ülke arasındaki buzları eritmesinin İsrail’in düşmanlarla dolu çevresinde konumunu güçlendirme amacı taşıdığı şeklinde yorum yaptı.

Kalaycıoğlu “Amerika bölgedeki güç projeksiyonunu sınırlarken arkasında hiçbir anlaşmazlık bırakmak istemiyor. İsrail ile Türkiye arasındaki iyi ilişkiler İran üzerindeki baskıyı arttıracaktır.” dedi.

Özrün yanı sıra, iki lider Gazze’ye ithalat kısıtlamalarının azaltılması ile ilgili olarak görüştüler. Nitekim, Mavi Marmara Gazze’ye yardım taşırken İsrail tarafından durdurulan filodaki gemilerden biriydi.

Herhangi bir düzenleme yapılmasa da İsrail’li yetkililer roket saldırısı olmazsa Gazze’ye daha fazla malzeme girişini sağlayacaklarını belirttiler. Ancak, geçtigimiz persembe günü bile roket fırlatıldı.

Erdoğan’ın ofisi yaptığı açıklamada “İki lider Filistin topraklarındaki insani durumun iyilestirilmesi konusunda görüş birliğindeler.” diye bildirdi.

Mavi Marmara filosunu yöneten Istanbul merkezli yardım kuruluşu IHH’nın başkanı İzzet Şahin özür dilenmesi, tazminat verileceğinin bildirilmesi ve Gazze ablukasının gevşetilmesinin kunuşulması “önemli açıklamalardır. Ancak, bunların uygulandığını görmeliyiz ki ölen arkadaslarımızın ruhu şad olsun.” dedi.

Özür dilenmesi önundeki en büyük engel olarak görülen İsrail Dışişleri eski Bakanı Avigdor Lieberman cuma günü dilenen özrün ülkesinin askeri güçlerini aşağılayan “çok hazin bir hata” olduğunu belirtti.

Türkiye-İsrail ilişkilerinin düzelmesinden sonra iki ülkenin başka konularda ilerleme kaydedecekleri muhtemel olduğundan Obama İsrail’den iyi niyet beklentisiyle ayrıldı. Ancak, Suriye, İran ve Filistin konularında somut bir gelişme kaydedemedi.

Netenyahu’nun sözcüsü Mark Regev cuma günü Başbakan’ın Filistin Yönetimi Başkanı Mahmut Abbas ön koşullar öne sürmezse görüşmelere devam etmeye hazır olduğunu bildirdi. Obama’nın ziyaretinin İsrail’in konumunu değiştirmediğini de ekledi.

“İki tarafın da mevcut durumu ileriye taşımak için uğraştığı bir barış süreci görmek istiyoruz. İki şeritli bir yol bekliyoruz. Sadece bir tarafın istekte bulunduğu diğerinin de tavizler verdiği bir çözüm olamaz.” dedi.

Obama aynı zamanda sembolik ziyaretler de yaptı: Beyt-ül Lahim Kilisesi’ni ziyaret etti, Sionizm’in kurucusu Theodor Herzl’in mezarına çelenk ve taş koydu, katledilen başbakan ve barış müzakerecisi İzak Rabin’in mezarını ve İsrail’deki Soykırım Müzesi Yad Vashem’i ziyaret etti.

Haberin orijinali: http://www.nytimes.com/2013/03/23/world/middleeast/president-obama-israel.html?_r=0