FINANCIAL TIMES – “Ankara Kuzey Irak’ı ekonomik olarak ‘doğal bir uzantısı’ olarak görüyor”

Coğrafi konum ihracatın artmasını sağladı

Dünyanın çoğunluğu için “Irak” kelimesi hâlâ 2003 ABD işgalinin ardından patlak veren şiddet olaylarıyla, mezhepçilik ve istikrarsızlıkla eş değer.

Ama Kemal Çakmak hiç de böyle düşünmüyor.

Kuzey Irak, Türkiye’nin Gaziantep şehrinde yaşayan ihracatçı Çakmak için de çoğu iş adamı gibi bir fırsatlar diyarı.

Besler adlı şirketiyle geçen yıl ülkeye 200 milyon dolarlık makarna, hayvan yemi ve ayçiçek yağı ihracatı yaptı. Çakmak, Türk ticaretine kazanç sağlayan yeni bir akımdan faydalanıyor.

Geçtiğimiz yıl 10,8 milyar dolarlık Türk malı ve hizmeti alan Irak -Almanya da dâhil diğer tüm pazarlardan fazla- Ankaralı yetkililerin tahmin ettiği yolda ilerliyor; yani Türkiye’nin en büyük ihracat pazarı olma yolunda.

Siyasi gerilimler Türk girişimcilerin ülkenin güneyine doğru ilerleyişini tehdit etse de Çakmak, Irak’tan bahsederken geri döndürülemez bir süreçten, coğrafyanın Avrupa’nın çizdiği sınırlar üzerindeki zaferinden bahsediyor.

“Irak pazarına yaptığımız ihracat her yıl yüzde 20 ila 30 oranında artıyor.” diyen Çakmak sözlerini şöyle sürdürüyor: “Çünkü Irak’ta bizimki gibi bir sanayi yok. Türkiye’ye, Türk mallarına çok bağımlı durumda… Siyasi sorunlar işimizi çok az etkiliyor.”

Ancak daha geniş kapsamlı siyasi rüzgârların son 30 yılda ticari ilişkilere büyük etkisi oldu.

Her iki ülkeye de ihracatını artırmak için 1980’lerdeki İran-Irak Savaşı’ndan faydalanan Türkiye 1990’lardaki yaptırımlarla Irak piyasasından uzaklaştırılmıştı. Türk yetkililer bu durumdan hâlâ şikâyetçi.

2003 sonrası ihracat artışları Türkiye’yi bir dereceye kadar yeniden aynı yola soktu. Bu durum büyük bir jeopolitik değişimin hem nedeni hem de sonucuydu. Ankara’nın Kuzey Irak’taki Özerk Kürt Bölgesel Yönetimiyle (KBY) ilişkileri gelişiyordu.

Çakmak’ın işi de bunun bir örneği. Şirketinin ihraç ettiği tüm ürünler Kuzey Irak’ın Zaho şehrine gönderiliyor. Oradan da Kürt aracılar sayesinde ülkenin geri kalanına dağıtılıyor.

Türkiye’nin Irak’a ihracatının yüzde 70 kadarı KBY’ye giderken güneye toplamın yaklaşık üçte biri ila yarısı arası bir ürün gönderiliyor.

Çoğu Türk şirketinin Irak’ın güneyiyle ilişkileri mesafeli ama KBY için bunun tam tersi söz konusu. Yaklaşık 1000 Türk şirketi burada faal durumda. Bölgede ticaret yapan yabancı şirketlerin yarısına yakını Türk.

Türkiye Başbakan Yardımcısı Ali Babacan’ın da deyimiyle Kuzey Irak’ın “ekonomik olarak Türkiye’nin doğal bir uzantısı” hâline geldiği şimdilerde Ankara’nın genel kanısı.

Bunun sonucu Türkiye’de Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı Diyarbakır gibi şehirlerden Irak’a ihracat artabilir. Diyarbakır sınıra daha yakın olmasına ve bölgeyle daha çok kültürel bağı olmasına rağmen ticari ilişkilerden bugüne kadar Gaziantep’ten daha az faydalandı.

Daha büyük ekonomik fırsatlar da söz konusu. Enerji açığı olan Türkiye KBY’nin petrol ve doğal gaz kaynaklarıyla ilgileniyor.

Türk yetkililer, Kürt petrolü ve doğal gazıyla ilgili Türk Devletine ait şirketlerle KBY arasında genel bir anlaşmaya varıldığını söylediler. Ancak konunun hassasiyetinden ötürü bugüne dek resmî bir açıklama yapılmadı.

Irak Başbakanı Nuri el Maliki Bağdat’ın onayı olmadan herhangi bir anlaşmanın Anayasa’ya aykırı olduğunu söylüyor. ABD ise bunun Irak’ın daha da bölünmesine yol açacağı endişesiyle Ankara’yı kamuoyu önünde uyardı.

Sünni çoğunluklu Türkiye ile Maliki’nin Şii hükûmeti arasında gerilim çoktan başgöstermiş durumda.

Geçen yıl Irak’ta 3,5 milyar dolarlık projeler alan Türk müteahhitler bundan zararlı çıkabilir.

Ankaralı yetkililer Türk şirketlerinin ülkenin güneyinde daha büyük anlaşmalara imza atmasının engellendiğini belirtiyorlar.

Ancak Türkiye’nin güvenini en azından şimdilik kırmak zor.

Türkiye’nin önemli iş adamlarından Hüsnü Özyeğin şöyle diyor: “Türk girişimciler Irak’ta iyi iş çıkarırlarken Iraklılar Türk müteahhitlere tanımadıkları bir Avrupa şirketinden daha çok güveneceklerdir. Lojistik yönden de bir değişiklik olmayacak. Kuzey Irak’a en kolay geçiş Türkiye üzerinden. Avrupalı şirketler buraya inşaat yapmak için gitseler çalışacak işçiyi nereden bulacaklar? Burası Türk mühendis ve işçilere Gaziantep’ten bir otobüs mesafesi.”