AFP: Türkiye’nin tarih “hırsızlarına” karşı tartışmalı mücadelesi

İstanbul Arkeoloji Müzesinde bayram yaşanıyor. Türkiye bu aralık ayında bir antik mozaiğin ülkeye dönüşünü kutluyor. Kendisinden çalmakla suçladığı eserleri iade etmesi için dünyanın en itibarlı müzelerinden biriyle girilen bilek güreşinde elde edilen en son başarı bu oldu. Bugünün kazancı İ.Ö 194 tarihli Yunan kahramanı Orpheus.

Türk Kültür Bakanının araştırmaları Orpheus’u, Şanlıurfa’da çalınmasının ardından 1999 yılında Christie’s’deki bir açık artırmada ele geçiren Dallas Sanat Müzesindeki yerinden etti.

Görüldüğü gibi tamamen iyi niyetle yaklaşan Amerikan müzesi, son beş yıl içinde Türk yetkililer tarafından geri alınan eserlerin oluşturduğu uzun listeye eklenen söz konusu mozaiğin iadesi konusunda hiçbir zorluk çıkarmadı.

Anıt heykellerden en küçük altın parçalara kadar toplamda yaklaşık 3700 parça ülkeye geri döndü.

Kültür Bakanı Ertuğrul Günay, “Dünya müzelerinde sergilenen pek çok eser burada, Türkiye’de ortaya çıkarıldı. Bu eserlerden bazıları Osmanlı İmparatorluğu’nun izniyle ülkeden çıkarılmış. Bu eserlerin kime ait olduğunu tartışamayız ancak diğerleri bizden çalındı, bugün onların iadesini istemek bizim en doğal hakkımız.” dedi.

Pek çok müze bu talebi makul karşılıyor. Eylül ayında Pennsylvania Üniversitesi Müzesi 19. yy’ın sonunda eski Truva sit alanından çalınan mücevherleri iade etti. Geçen yıl ise Berlin’deki Pergame Müzesi Hitit İmparatorluğu’nun zenginliğinin tanığı olan 3 bin yıllık bir taş sfenksi iade etmeye razı oldu.

Ancak dünyanın tüm müzeleri bu kadar uzlaşmacı değil, özellikle galerilerinin en güzel parçalarından bazılarının gitmesi ihtimali bulunan en itibarlı müzeler, Türkiye’nin ısrarcılığını tarihe karşı bir nevi şantajla eş tutuyor.

Louvre Müzesinin durumu da böyle. Türkiye, Louvre Müzesinden, 1573’te tamamlanan Piyale Paşa Camisinden, Ankara’ya göre yasa dışı yollarla alınmış çinilerin ve Ayasofya avlusundaki II. Selim’in mezarından alınan çinilerin iadesini istiyor.

Paris müzesi bu parçaları tamamen yasal yollarla elde ettiği konusunda temin ediyor ve iadelerinin reddini de UNESCO’nun 1970 tarihli sanat eseri kaçakçılığını konu alan ve bu tarihten öncekileri yasal kabul eden sözleşmesine dayandırıyor.

Acımasız bir mücadele… Türkleri öfkelendiren bir tutum… Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü Murat Süslü, “Louvre Müzesi Müdürü’nden bir randevu istedik. Cevap bile vermedi.” diye şaşkınlığını belirtiyor ve “19. yy’a ait bir Notre Dame vitrayını sergilediğimizi ve bunu iade etmeyi reddettiğimizi düşünün.” diyor.

Türklerin Berlin’deki Pergame Müzesine mermerden “Afrodisias” heykellerinin iadesi için başlattığı mücadele de zorlu oldu. Almanları zorlamak amacıyla bir sergi için pek çok parçayı ödünç vermeyi reddettiler.

Berlin müzelerinden sorumlu vakfın müdürü Hermann Parzinger, “Türkler bize evet dediler ancak sonra bizim elimize hiçbir şey geçmedi. Uluslararası alanda böyle çalışamayız.” dedi.

Bu tür misillemeler yeterli olmazsa Ankara hukuk yoluna başvurmaktan da çekinmeyecek. Bir İstanbullu avukat British Museum’u eski Bodrum’daki Halikarnas mozolesini iade etmeye zorlamak için Bodrum adına Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine müze hakkında şikâyette bulunmaya hazırlanıyor.

Remzi Kazmaz “Asıl şehrine kavuşmasının zamanı geldi.” diyor.

Basit bir itibar meselesinin ötesinde Türkiye’nin başlattığı kampanyanın ekonomik bir boyutu da var. Türkiye’nin zengin arkeolojik tarihi turistler için cazip bir seçenek oluşturuyor.

Kültür Bakanlığı bu durumda ülkeye geri dönen eserlerin konulması için yeni müzeler inşa etmek konusunda tutkulu bir program başlattı. Bakan Ertuğrul Günay, “Ben bu eserlerin ruhu olduğuna inanıyorum ve doğanın dengesi onların asıl yerlerine dönmelerini gerektiriyor.” diye ısrar ediyor.

Bu, Türkiye’nin kendi himayesinde bulunan tüm eserlere uygulamaya henüz hazır olmadığı bir ilke. Orpheus Mozaiği artık İstanbul’da, 1887’de şimdiki Lübnan’da yer alan Sayda şehrinde ortaya çıkarılmış olan Büyük İskender lahdinin yanında yerini aldı.