İstifasının 40. yılında Nixon: Paronaya, hırsın ve kibrin kurbanı bir başkan

Bu yaz, Nixon’un ABD başkanlığından istifasının 40’ıncı yılı. Bugünlerde art arda yayımlanan birçok makale ve kitap, kitleleri bu derece harekete geçirebilme gücüyle onları aynı oranda hayal kırıklığına uğratabilme potansiyelini bir arada taşıyabilen kişiliğinin gizemlerini çözmeye çalışıyor.

23 Haziran 1972’de Beyaz Saray’daki Oval Ofis’te iki adam endişeli bir tonda bir planı konuşuyordu. ABD Başkanı Richard Nixon ve müsteşarı Bob Haldeman, FBI’ın, Washington DC’deki bir iş hanına girerken yakalanan 5 ‘hırsızla’ ilgili başlattığı bir soruşturmanın kendilerine uzanmasını nasıl bertaraf edebileceklerini tartışıyorlardı. Haldeman, Başkan Nixon’a CIA’yi devreye sokma önerisinde bulundu. Plana göre CIA, soruşturma konusunun, ‘ulusal güvenliği ilgilendiren konulara uzandığını’ gerekçe göstererek soruşturmayı FBI’dan alacak ve sonra da sonuçsuz bırakacaktı. Soruşturmanın bu gidişatıyla sonunda kendisine ulaşacağından endişe eden Nixon, Haldeman’a derhâl bunu yerine getirmesi talimatı verdi. İşte bu çok kritik karar, sadece Nixon’u istifa etmek zorunda bırakmadı; üst düzey yöneticilerin ‘adaleti engelleme’ suçuyla cezaya mahkûm olup hapse girecekleri 2 yıllık Watergate Skandalı sürecinin başlangıç noktası oldu.

Aslında bu Nixon’un başkanlık yetkilerini istismarının ilk örneği değildi. 1971 yılında Daniel Ellsberg adlı askerî analistin New York Times’a sızdırdığı ve Vietnam Savaşı sırasında Amerikan halkına yapılan birçok resmî açıklamanın yalan olduğunu ispatlayan Pentagon Belgeleri’nden sonra, Beyaz Saray’da yasal zemini olmayan bir çalışma grubu kurmuştu. Nixon yönetiminin Özel Soruşturmalar Birimi (Special Investigations Unit) adını verdiği ancak tarihe ‘White House Plumbers’ (hükümet sırlarının dışarı sızmasını engellemekle görevli hükümet adamlarına ‘plumber’ deniyor) olarak geçen bu gizli güvenlik çalışma grubunun öncelikli görevi devlet içinden kamuoyuna ve medyaya bilgi, belge, tape sızmasını engellemekti. İlk hedef olan Ellsberg’e ‘karakter suikasti’ yapıldı. Ellsberg’in kamuoyunda ciddiye alınmasını engellemek için saygınlığını zedeleyecek haberler üretip, psikolojik operasyonlar icra edildi. Aralarında CIA’den ve değişik güvenlik birimlerinden elemanların da olduğu derin çetenin ilk işi, Ellsberg’in psikiyatristinin ofisine gizlice girip kişisel sağlık dosyasını çalmak olmuştu.

Nixon’un bu yasa dışı çalışma grubunun kiraladığı 5 görevli Demokrat Parti merkezinin de bulunduğu Watergate adlı iş hanında dinleyici yerleştirirken 17 Haziran 1972’de yakalanmıştı. İşte Nixon ve Haldeman’ın Oval Ofis’teki kritik görüşmesi, henüz basit bir hırsızlık girişimi göründüğü için kamuoyundan yeterince ilgi görmeyen bu olaydan 6 gün sonra gerçekleşiyordu. Ancak, Amerikan medyası ve kamuoyunun oluşturduğu baskı Beyaz Saray’dan orkestra edilen yolsuzluk ve yasa dışılığı örtme girişimini boşa çıkardı. Özellikle Washington Post gazetesinden Bob Woodward ve Carl Bernstein’in, “Başkan’ın Tüm Adamları” romanına ve aynı adlı filme konu olan araştırmacı gazeteciliği, skandalları art arda ortaya çıkardı. Woodward ve Bernstein’in en önemli haber kaynağı ise ikilinin ‘Derin Gırtlak’ adını verdiği üst düzey bir devlet görevlisiydi. Amerikan kamuoyunun kim olabileceği hakkında yıllarca spekülasyon yürüttüğü ‘Derin Gırtlak’ın, dönemin FBI Başkan Yardımcısı Mark Felt olduğu 33 yıl sonra 2005 yılında itiraf edilecekti.

Watergate skandalının başlamasından 4,5 ay sonra 1972 Kasım ayında Amerikan halkı bir kez daha sandık başına gitti. Ancak Nixon, adının karıştığı skandala rağmen sandıkta Amerikan tarihinin en büyük seçim zaferlerinden birini kazandı. Nixon 48 eyaleti kazanırken, Demokrat rakibi George McGovern sadece iki eyalet kazanabilmişti. Eşine az rastlanır bu seçim zaferi Nixon’un cüretini daha da artırdı. 20 Ekim 1973 tarihinde, Amerikan siyasi literatürüne ‘Cumartesi Gecesi Katliamı’ olarak geçen, yargıda toplu görevden alma işlemini gerçekleştirdi. Watergate soruşturmasını yürüten özel savcı Archibald Cox’u görevden almasını istediği Adalet Bakanı Elliot Richardson bunu yasalara aykırı bularak reddedince Nixon istifasını istedi ve Richardson istifa etti. Nixon hemen aynı gün Bakan Yardımcısı William Ruckelshaus’tan aynı istekte bulundu. Ancak Ruckelshaus da reddederek istifa etti. Adalet Bakanlığı’nda savcı Cox’u görevden alacak bir adam arayan Nixon, ancak bakanlık müşavirlerinden Robert Bork’a bunu yaptırabildi. Bork bu etik dışı işleminin bedelini yaşamı boyunca ödedi. Nihayet yıllar sonra 1980’lerde Reagan tarafından mahkeme üyesi olarak atanmak istediğinde, Kongre’nin ve kamuoyunun tepkisi üzerine Reagan, Bork’un adaylığını geri çekecekti.

Nixon’un yargıya bu müdahalesi Kongre’de ve Amerikan kamuoyunda kendisine yönelik büyük bir tepki dalgasına neden oldu. Üstelik soruşturmanın tevdi edildiği yeni savcı da soruşturmayı daraltıp söndürmek yerine, tıpkı selefi savcı gibi Nixon yönetiminin tepelerine doğru genişletti. Nihayet 1 Mart 1974’te mahkeme Nixon yönetiminden ilk grubun suçlu olduğuna hükmetti. Bu sırada, bir yardımcısının itirafıyla Beyaz Saray’da Oval Ofis’teki bütün konuşmalara ilişkin ses kayıtları olduğu ortaya çıktı. Nixon, mahkemenin istediği Beyaz Saray ses kayıtlarını, devlet sırrı oldukları gerekçesiyle vermeyi reddetti. Devreye bu kez ABD Yüksek Mahkemesi girdi. Daha kısa süre önce Nixon tarafından Yüksek Mahkeme’ye atanan Başkan William Rehnquist de dâhil 9 üye oy birliğiyle tapelerin ilgili mahkemeye verilmesine hükmetti. Çoğu bugün YouTube paylaşım sitesinden de dinlenebilecek tapelerle, Nixon yönetiminin, hem Watergate skandalını örtbas etmek için yaptıkları konuşmaların yanı sıra FBI, CIA ve Amerikan vergi polisi IRS’in birçok imkânını Demokrat muhalefetin ve şüphelendikleri herkesin, aktivistlerin, gazetecilerin, politikacıların açıklarını aramak ve onları baskı altına almak için kullandıkları ortaya çıktı. Bu, 1974 yazında Nixon yönetimi için artık yolun sonuna gelindiğini işaret ediyordu. Bazı tapeler, başından beri olan bitenden hiç haberi olmadığını iddia eden Nixon’un da yalan söylediğini ortaya koydu. Daha 8 ay önce ABD halkından görülmemiş bir seçim zaferiyle yeniden Beyaz Saray’ın anahtarını alan Nixon’un itibarı yerlerde sürünmeye başladı. O günlerde, meşhur, ‘ben sahtekâr değilim’ konuşmasını yaptı. Ancak artık hiç inandırıcılığı kalmamıştı. Temsilciler Meclisi ve Senato tarafından azledileceğinin nerdeyse kesin olduğunu anlayan Nixon, 9 Ağustos 1974’te istifa etmek zorunda kaldı. Nixon yönetiminden 43 kişi yargılandı. Çoğu yıllarca hapis yattı. Nixon ise hapse girmekten halefi Gerald Ford’un başkanlık af yetkisini kullanmasıyla kurtuldu.

Nixon ortaya çıkan onca delile ve itirafa rağmen hâlâ ‘düşmanlarının komplosu’ndan söz etmeye devam etti. 1977 yılında David Frost ile röportajında, “Bir şeyi Başkan yaparsa artık bu o işin yasa dışı olmadığı anlamına gelir.” diye savunmaya çalıştı yaptıklarını. 1978 yılında Watergate skandalı sırasındaki yalanları hatırlatıldığında, “Yalan konuşmadım. Sadece söylediklerimin doğru olmadığı sonradan ortaya çıktı.” diyecekti. Bütün politik kariyeri boyunca, yalan konuşmanın gereklilik olduğuna inanıyordu. Bir politikacıya, “Yalan söylemeyi bilmiyorsun. Yalan söyleyemiyorsan asla başarılı olamazsın.” tavsiyesi ünlüydü.

Öldüğü 29 Nisan 1994’e kadar, Amerikan medyasında alay konusu olacak tuhaflıklarla dikkatleri üzerine çekip yeniden siyasi saygınlık kazanmaya çalıştı. Ancak asla başarılı olamadı.

MUHALEFETİ DÜŞMAN OLARAK GÖRDÜ

Gazeteci Elizabeth Drew, 2014 Mayıs ayında The Atlantic dergisinde yayımlanan yazısında, Nixon’un en ölümcül hatasının, hayatının her yerinde, her aşamasında düşman arayışı olduğunu, dahası ‘muhalefet kavramı ile düşman kavramını hepten karıştırması’ olduğunu yazıyor. Bir politikasına veya kararına muhalefet edeni, farklı görüşte bir insandan çok düşman gibi görüyordu. Tuhaf karakterli, gerçekte kimseye güvenemeyen yalnız bir insandı. Doğal olarak çevresini de verdiği, hukuk dışı takip, örtbas, manipülasyon, kara propaganda emirlerini yerine getirebilecek insanlardan oluşturdu. 1994’te öldüğünde gazeteci Hunter Thompson, The Atlantic’e ‘O Bir Sahtekârdı’ başlıklı bir yazı yazdı. Nixon’u, ‘yalancı ve tehlikeli bir düşman, bir Amerikan politik canavarı’ olarak nitelendiren Thompson şöyle yazacaktı: “Bir eliyle sizinle tokalaşırken, aynı anda diğer eliyle arkadan sizi bıçaklayabilirdi. Arkadaşlarına yalan söyledi, kendisine güvenen ailesine ihanet etti. Kendisini hapisten kurtaran Ford’a bile. Cennet ve cehennem inancı çok derin olan Gerald Ford, en yakın golf arkadaşına defalarca, ‘biliyorum Nixon’u affettiğim için cehenneme gideceğim’ dedi.”

Nixon’un ‘kâğıt üstünde, insanı ona oy verdirecek kadar çok etkileyici ve iyi gözüktüğüne’ dikkat çeken Thompson, “Gerçek Nixon’u yakından tanımak şoka edici ve çoğu zaman acı verici bir deneyimdi.” diyor. Demokrat Partili politikacı Adlai Stevenson daha 1956 yılında, “Bu adamın yüzünde birçok maskesi var. Kimse Nixon’un gerçek yüzünü gördüğünü söyleyemez.” diyecekti. 1960 başkanlık seçimindeki rakibi John F. Kennedy de, “Taşıdığım sorumluluğun farkında mısınız? Bugün, Beyaz Saray ile Nixon arasına girebilecek tek kişi benim.” diye konuşacaktı.

İşsiz güçsüz yoksul bir genç olmaktan 40 yaşında, Beyaz Saray’a ABD Başkan Yardımcısı olarak taşınması arasında sadece 6 yıl vardı. Garry Wills’in ifadesiyle, “30’lu yaşlarına girerken tek bir kamu görevine seçilmemişti ama 30’lu yaşlarından çıkarken ABD Başkan Yardımcısıydı.” Kalbi ağzına kadar nefret, benliği ABD başkanı olma arzusuyla doluydu. Baş döndürücü yükselişinin temel sebebi ise, 1940’larda Senatör McCharty’nin ABD Kongresi’nde kurduğu ‘Amerikan Karşıtı İşleri Araştırma Komitesi’ndeki performansıydı.

Nixon’u anlatan birçok biyografi kitabı, seçim kazanmak için yapamayacağı şey, ülkesine ödetmeyeceği bedel olmadığına dikkat çekiyor. Seymour Hersh’in ‘Gücün Bedeli: Beyaz Saray’daki Kissinger’ adlı kitabında belgelediğine göre, Nixon ve daha sonra kabinesine dışişleri bakanı olarak alacağı ulusal güvenlik danışmanı Henry Kissinger, 1968’de başkanlık seçimine günler kala, sırf seçimi kazanabilmek için, dönemin başkanı Lyndon Johnson’un Vietnam Savaşı’nı bitirme çabasını dinamitleyerek savaşın devam etmesine yol açtılar. Nixon, meydanlarda Johnson’ın savaşı bitirme kararına destek nutukları atarken, seçim kampanyasının yöneticisi John Mitchell (daha sonra Adalet Bakanı olacak ve Watergate skandalından sonra hapse girecekti), Güney Vietnam Devlet Başkanı NguyenvanThieu üzerinde baskı kurarak, Thieu’nun, ABD Başkanlık seçimine 2 gün kala Paris’teki barış görüşmelerine katılmayacağını açıklamasını sağlayacaktı. Bu açıklama, Vietnam Savaşı’nın büyüyerek devam etmesine neden olurken, Başkan Johnson’ı ve Demokratların başkan adayı Hubert Humphrey’i oldukça zor durumda bırakacak ve Nixon az bir farkla ABD’nin yeni başkanı seçilecekti. Nixon ve Kissinger’ın bu çabasıyla uzayan Vietnam Savaşı 20 binden fazla Amerikan askeri ile milyonlarca Güneydoğu Asyalının daha ölmesine neden olacaktı. Üstelik kampanyası boyunca Vietnam savaşının bitmesi gerektiğini savunan Nixon, başkanlığının daha ilk aylarında Kamboçya’yı da bombalayarak savaşı daha da yayacaktı.

‘SESSİZ ÇOĞUNLUĞUN SESİ’ İDDİASI 

Nixon, 1968 yılındaki başkanlık seçim kampanyasında, ‘‘şehirlerdeki savaş karşıtı marjinal solcuların, kriminal protestocuların ve yoksulluk karşıtı eylemler yapan solcuların baskısı altında bunalmış, ‘unutulmuş Amerikalılar’ ile ‘temsilcisi olmayanlar’ın sesi olduğunu’’ ileri sürdü. Daha sonra, siyasi literatüre geçecek ‘silentmajority (sessiz çoğunluk)’ kavramını da ilk kullanan Nixon’du. 1970’li yılların başında Nixon’un müsteşarı Haldeman, başkanın politik danışman heyetinden, ‘sessiz çoğunluğu harekete geçirecek’ bir eylem planı geliştirmelerini isteyecekti.

Sessiz Çoğunluk adlı bir sözde sivil ittifakın başlattığı sözde sivil toplum hareketi, 50 eyalette Nixon lehine ve Vietnam Savaşı karşıtları aleyhine mitingler düzenleyecekti. 1972 başkanlık seçiminde, Demokrat Parti tabanına da, ABD’nin yeni çoğunluğuna katılmaları çağrısı yapacaktı. Nixon’un, Demokrat Parti’yi birkaç büyük kozmopolit kentin, marjinal kesimlerin ve elitlerin partisi olarak gösterme propagandası işe yarayacaktı.

‘MEDYA DÜŞMANDIR’

Nixon’un en önemli özelliklerinden biri de medyaya karşı duyduğu derin nefretti. Yardımcılarına, ‘Medya düşmandır’ sözünü sık sık tekrarlıyordu. James MacGregor Burns’ın, “JFK’den İkinci Bush’a Başkanların Liderliği” kitabında aktardığına göre daha Beyaz Saray’daki ilk akşamı müsteşarı Haldeman’a, ‘Etrafıma bir duvar örmeliyim’ diyecekti. Seleflerinin aksine medyayı kendisi takip etmedi. Danışmanlarının onun ilgi dünyasına ve politik ihtiyaçlarına göre filtreleyerek seçtiği yazıları okudu, sadece ve bu yazılara dayanarak yönetim içinde veya dışında var olduğunu iddia ettiği düşmanlarına karşı mücadele stratejilerini belirledi.

Nixon yönetimi, icraatlarını sorgulayan gazeteci ve televizyoncuları kovdurmak için sık sık medyaya baskı yaptı. Önde gelen bütün gazetecileri, yönetime karşı yaklaşımlarına göre fişlediler. Watergate Davası sırasında danışman John Dean, ellerinde bir ‘düşman listesi’ olduğunu itiraf etti. Beyaz Saray, bunun, resmî yemek ve toplantılara medyadan kimlerin davet edilip edilmeyeceğinin listesi olduğunu savundu. Ancak kimsenin inandırıcı bulmadığı bu savunmadan sonradan vazgeçildi. Beyaz Saray tapeleri, Nixon’un kızdığı birçok gazetecinin telefonlarının dinlenmesi emrini verdiğini ortaya koydu.

Nixon’un paranoyası, Oval Ofis de dâhil Beyaz Saray’da çalıştığı her yere gizli ses kayıt sistemleri kurdurmasına yol açacaktı. Etrafındakilere güvenmiyordu. Bütün hukuksuzlukları beraber işlediklerini ispatlayabilecek şantaj malzemeleriyle, sadakatlerini sağlamayı amaçlıyordu. Ancak bu kayıtlar, Watergate skandalı patlayınca dönüp kendisini vurmuştu. Nixon’un bir danışmanının, gizli dinleme sistemi ve ses kayıt arşivini itiraf etmesi mahkemenin gidişatını değiştirdi. Hukuksuzluğun üstüne gözü pek şekilde giden Hâkim John Sirica, Beyaz Saray’dan bu dinleme tapelerini mahkemeye iletmesini istedi.

Nixon, başkanın anayasal imtiyazlarını gerekçe göstererek bu karara karşı çıktı. Sirica’nın, “başkanlığın hangi imtiyazının, bu makamı işgal eden kişiye yasa dışı bir işlemle ilgili delilleri saklama yetkisi verdiği” yönündeki sorgusuna ABD Yüksek Mahkemesi de hak verince Nixon tapeleri mahkemeye vermek zorunda kalacaktı. Yayımlanan her ses kaydı Amerikan kamuoyunda büyük bir şok dalgasına neden olacaktı. ABD Başkanı seçtikleri kişinin, yüzeysel küfürlü dili, paranoyak zihin yapısı, perde arkası sahtekârlıkları büyük şaşkınlık meydana getirecekti.

Art arda çıkan ve bazılarının içeriği on yıllar sonra kamuoyuna yansıyan tapelerdeki ilginç detaylardan biri ise, Amerikan halkının on yıllarca merak ettiği ‘derin gırtlak’ kodlu kişinin Mark Felt olduğunu Nixon’un daha başında öğrendiğiydi. 19 Ekim 1972 tarihinde Oval Ofis’teki sohbetlerinin tapesinde, müsteşarı Haldeman’ın Nixon’a, FBI’daki kendilerine yakın sağlam bir kaynağın, medyaya içeriden bilgi sızdıran isim olarak FBI Başkan Yardımcısı Mark Felt’i işaret ettiğini söylediği duyuluyor. Nixon’un ettiği küfürlerden çok kızdığı anlaşılıyor ama kısa sürede sakinleşerek, Felt’in kovulamayacak kadar çok şey bildiğini söylediği duyuluyor.

Nixon, bazı tapelerin yakıldığı ortaya çıkınca, aldığı ilacın etkisi altında bu emri verdiğini savunacaktı. Ünlü biyografi yazarı Anthony Summers’ın “Gücün Kibri: Richard Nixon’un Gizli Dünyası” kitabında aktardığına göre Nixon, ruh hâli değiştiren Dilantin adlı ilacı sürekli kullandığı için Savunma Bakanı James Schlesinger, ordu komutanlarına, Beyaz Saray’dan gelecek her emri Pentagon ve Dışişleri Bakanlığı’ndan mutlaka onaylatma talimatı vermişti.

TEK SIRDAŞI FBI BAŞKANIYDI

Nixon ABD Başkanı olduğunda George Will ve 1924’ten beri kurumu yöneten şaibeli FBI Başkanı J. Edgar Hoover’dan başka arkadaşı yoktu. Sırdaşı J. Edgar Hoover’ın 1972 Mayıs’ında ölmesiyle Nixon’un düşüşü de başladı aslında. Eğer Watergate skandalı patladığında Hoover hâlâ FBI’ın başında olsaydı Nixon skandaldan çok kolayca sıyrılmayı başarabilecekti. Sırdaşı Hoover’ın yokluğunda yardımsız ve yapayalnızdı. Hoover’ın Washington DC’deki politikacı ve bürokrat herkes hakkındaki gizli fotoğraf, dinleme, fişleme ve şantaj arşivine artık erişememesi onun için büyük bir zaafiyet oldu.

Gazeteci Hunter Thompson’a göre ise Nixon döneminin 4 sembol ismi vardı: Nixon, sonradan rüşvet aldığı ortaya çıkınca istifa eden yardımcısı SpiroAgnew, FBI Başkanı J. Edgar Hoover ve Henry Kissinger. Gazeteci Thompson’un ifadesiyle Nixon, ‘kendi yuvasına pisleyen adamın klasik örneği’ oldu belki de. Tarihe, aday olduğu bütün koltukları kazanmayı beceren başarılı bir politikacı, Soğuk Savaş’ta tarihî bir dönüşüm yapan lider olarak geçeceğine, paranoya, kibir ve hırsının kurbanı bir başkan, bir sahtekâr ve demokrasinin çok kötü bir örneği olarak geçti.

Bir defasında bir yardımcısına politik söylemlerindeki yalan ve zikzakları savunurken, “Seçmen, kendisine söylenenleri çok çabuk unutur’’ demişti. Ancak, seçmen unutsa da tarih unutmuyordu işte.